طب سنتی ایران
طب سنتی ایران
طب سنتی ایران ، دانشی است ….. به هنر و فراست و مبتنی بر تئوری عناصر اربعه آب – خاک – آتش و هواست که هزاران سال پیش از فلاسفه یونان به ایران رسیده و با که یونانی ها این فلسفه را به فراموشی سپرده بودند این ایرانیها بودند که در دانشگاه بین المللی چندی شاپور به گسترش این علم پرداخته و آن را جهانی کردند و سالها هزاران دانشجوی علاقمند از سراسر جهان را تربیت کرده و این طب عظیم و کهن را تا همین اواخر زنده نگه داشته اند .
متاسفانه در اواخر دوران صفوی و بخصوص از دوران قاجار این طب با ورود پزشکان اروپائی و شگفتی پادشاهان به یافته های جدید غرب به دست فراموشی سپرده شد و …
طب سنتی ایران
طب سنتی ایران ، دانشی است ….. به هنر و فراست و مبتنی بر تئوری عناصر اربعه آب – خاک – آتش و هواست که هزاران سال پیش از فلاسفه یونان به ایران رسیده و با که یونانی ها این فلسفه را به فراموشی سپرده بودند این ایرانیها بودند که در دانشگاه بین المللی چندی شاپور به گسترش این علم پرداخته و آن را جهانی کردند و سالها هزاران دانشجوی علاقمند از سراسر جهان را تربیت کرده و این طب عظیم و کهن را تا همین اواخر زنده نگه داشته اند .
متاسفانه در اواخر دوران صفوی و بخصوص از دوران قاجار این طب با ورود پزشکان اروپائی و شگفتی پادشاهان به یافته های جدید غرب به دست فراموشی سپرده شد و با گسترش طب غرب از طریق کمپانی شرق اروپایی ها در کشورمان ، حکیمان و طبیبان توسط افراد جاهل و نادان و خود باخته مورد تمسخر قرار گرفتند تا جایی که با برگزاری امتحان طب به روش غربی همه فلاسفه و حکیمان طب سنتی ایران کنار گذاشته شدند و به جایی رسیدند که تدریس و آموزش طب سنتی ممنوع شد تا اینکه این طب عظیم و کهن و موثر در ایران از بین رفت اما در این میان از صد سال پیش این هندیها و پاکستانیها بودند که کم و بیش علاقمندی خود را به طب ایرانی نگه داشته و از حدود 60 – 70 سال پیش دانشگاه هم درد هند و بسیاری از انستیتوهای درمانی و آموزشی در هند و پاکستان شروع به فعالیت کردند تا اینکه به همت علاقمندان و دولتمردان ایران اسلامی مجدد از چندین سال پیش تلاش برای احیاء طب سنتی ایران شروع شد و شمع های کم سو در اقصی نقاط کشور شروع به روشنایی کردند و به همت این مردان بزرگ از سال 1386به طور رسمی دانشکده طب سنتی ایران تاسیس شد و پزشکان علاقمند به این طب عظیم با گذراندن آزمون ورودی جهت آموزش طب سنتی ایران به عنوان یک تخصص که آرزوی دیرینه ایرانیان بود وارد دانشکده طب سنتی ایران شدند و به طور آکادمیک تحقیق و گسترش این دانش موثر را شروع کردند و اینکه همه ساله 24 نفر از ما بین پزشکان علاقمند که امتحان ورودی را با موفقیت سپری کرده اند به جمع دانشمندان این طب افزوده می شود .
تعریف طب
علم طب صناعتی است که بررسی تغییرات بدن انسان از نظر بیماری و سلامتی پرداخته و می کوشد که سلامتی را پایدار و در صورت خروج بدن از سلامتی آن را برگرداند .
و به عبارت دیگر پیشه ای است که تندرستی آدمیان را نگه داشته و چون سلامتی زایل می شود ، باز آرد . شیخ الرئیس ابو علی سینا فرموده که علم طب ، عملی است که به واسطه آن احوال بدن انسان شناخته می شود تا سلامتی حفظ و در صورت از دست رفتن سلامتی مجدد ، آن را برگرداند .
عناصر چهار گانه
1 ) خاک عنصری : وظیفه آن ایجاد پایداری و شکل دهی و حفظ اشکال است .
2 ) آب عنصری : وظیفه آن ایجاد توانایی شکل پذیری و قابلیت انعطاف در اجسام است .
3 ) هوای عنصری : به نسبت آب عنصری شکل پذیری و …. بیشتر و سریع تری دارد . وظیفه آن ایجاد تخلخل و فاصله بین ذرات اجسام است .
4 ) آتش عنصری : وظیفه آن ایجاد لطافت ، پختگی ، سبکی است . نشانگر حرکت بیشتر است .
مزاج ها
مزاج در لغت به معنی در هم آمیختن است و در طب سنتی به معنی کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه به هم آمیختن عناصر چهار گانه به یکدیگر بوجود می آید .
در دیدگاه طب سنتی همه اجسام مرکب از 4 رکن تشکیل شده است که فقط مقدار عناصر درآنها باهم متفاوت است .
یعنی ترکیب عناصر آب – خاک – هوا – آتش به نسبتهای مختلف اجسام مختلف را ایجاد می کند که در بدن انسان می توان به اجسامی مثل پوست – گوشت – چربی – استخوان – غضروف اشاره کرد که همه آنها از این 4 عنصر تشکیل شده اند منتهی در یکی ممکن است عنصر خاک زیاد تر باشد مثل استخوان و در یکی عنصر آب مثل چربی .
از ترکیب این عناصر مزاج های مختلفی ممکن است ایجاد شود که این مزاج ها نشانگر غلبه هر کدام از این عناصر چهار گانه یا غلبه 2 تا از عناصر می باشد ، لذا با توجه به غلبه این عناصر مزاج اشخاص مشخص می شود .
مثلا اگر آتش عنصری بیشتر باشد مزاج گرمی و خشک بروز می کند . اگر آب زیاد باشد مزاج سرد و تر بروز می کند . و اگر خاک زیاد باشد مزاج سرد و خشک بروز می کند .
مزاج گرم و خشک : در اصطلاح رایج به مزاج گرم و خشک مزاج صفراوی گویند .
مزاج گرم و تر : معادل مزاج دموی است .
مزاج سرد و تر : مزاج بلغمی است .
مزاج سرد و خشک : مزاج سوداوی است .
در کل همه حیوانات ، گیاهان و فصل ها ، آب و هوا و مکانها و تک تک اعضاء بدن و کل بدن انسان مزاج های خاص خود را دارند که در طب سنتی مورد بحث قرار می گیرد ، بطور مثال برای درمان یک بیماری باید مزاج بیمار – مزاج عضو بیمار – مزاج داروهایی که به بیمار داده می شود ، مزاج فصلی که بیمار در آن فصل مورد درمان قرار می گیرد و مزاج مکان زندگی و حتی نجوم را در طب سنتی مورد نظر قرار می دهند و بخاطر همین موضوع است که طب سنتی یک طب گل نگر و کاملی بوده و به انسان به عنوان یک جزو حتی به اعضاء انسان نیز به عنوان عضو مستقل نگاه نمی کند ، لذا کاملترین درمان و قطعی ترین درمان را می توان در طب سنتی ایران جستجو کرد .
آیا مزاجها نسبت به هم ارجحیت دارد ؟
در این مورد اختلاف نظر وجود دارد زیرا هر فرد با توجه به مزاج خلقی خودش احساس سلامتی می کند یعنی یکی ممکن است سوداوی مزاج باشد که در آن مزاج احساس سلامتی می کند و یکی دموی مزاج باشد که در آن مزاج احساس سلامتی دارد و اگر مزاج طبیعی و سرشتی آنها عوض شود بیماری بروز می کند .
متاسفانه افراد نا آگاهی که از طب سنتی ایران اطلاع کمی دارند با تجویز داروهای نا مناسب می توانند در مزاج سرشتی و طبیعی بیمار اختلال ایجاد کرده و باعث بدتر شدن بیماری و حتی مزمن شدن بیماری شوند .
لذا هر کس در مزاج صحی خودش راحت است و لذا مزاجها ارجهیت خاص ندارند ولی بعضی از حکما گفته اند که مزاج دموی ممکن است نسبت به بقیه برتری داشته باشد .
آیا مزاج انسان از اول خلقت تا پایان آن یکسان است ؟
خیر ، مزاج انسان با توجه به سن و مراحل رشد و … پیری تغییر پیدا می کند .
از موضوع مزاج سنین مختلف چه استفاده ای می کنیم ؟
بر اساس این دانسته ها برای برای تسریع رشد تا سنین 30 سالگی می توان غذاهای گرم و تر را تجویز کرد ، تا حرارت و رطوبت کافی و مناسب به بدن برسد و بدن از هر لحاظ و بخصوص از نظر قد رشد کند و در افزایش قد پزشک آشنا به طب سنتی می تواند از لیست غذاهای گرم و تر برای این موضوع استفاده کند .
مثل نان گندم – گوشت گوسفند – کشمش – انگور – انجیر و … که مفید است .
اخلاط در طب سنتی چیست ؟
خلط جسم روان و سیال و مرطوبی است که در نتیجه فعل و انفعال بر روی غذا ایجاد می شود .
غذا تحت تاثیر بزاق و ترشحات دهان و معده و حرکات دستگاه گوارش و شیره های گوارشی به ….. مخصوص بنام کیلوس معدی تبدیل می شود و سپس از طریق عروق به کبد رفته و یک سری فعل و انفعالات در روی آن صورت گرفته و به کیموس کبدی تبدیل می شوند و از کیموس کبدی چهار خلط به نام های :
1 ) سودا
2 ) بلغم
3 ) دم
4 ) صفرا ایجاد می شود .
تعادل این چهار خلط نقش اصلی در سلامتی انسان دارد .
و بسیاری از این بیماریها از کم و زیاد شدن و خروج از اعتدال این اخلاط ایجاد می شود .
کیفیت اخلاط چگونه است ؟
1 – صفرا گرم و خشک است
2 – دم ( خون ) گرم و تر است
3 – بلغم سرد و تر است
4 – سودا سرد و خشک است .
با توجه به این کیفیت ها می توان مزاج انسانها را تا حدودی مشخص کرد .
اگر کسی گرم و پوستش خشک است و نسبت به سایر افراد پوستش به زردی و قرمزی می زند ممکن است مزاج آن صفراوی باشد .
اگر کسی گرم است و پوستش مرطوب است و صورت بیشتر از بقیه افراد قرمز است ممکن است مزاجش دموی باشد و اگر کسی چاق – سفید و در لمس پوست سرد و مرطوب باشد و در حرکات کند و بی خیال ممکن است بلغمی مزاج باشد .
در سوداوی مزاج ها با افراد با تیرگی پوست و سردی و خشکی پوست و احساس سرما مواجه هستیم و این افراد اکثرا لاغر و پوست چروکیده دارند .
حفظ صحت چیست ؟
مجموعه اقداماتی را که منجر به حفظ و پایداری سلامتی می شود حفظ صحت گویند . در اینجا سلامتی نیز باید تعریف شود و سلامتی یعنی اینکه تمامی افعال صادره از تن سیر طبیعی خود را داشته باشد و خالی از هر گونه اختلال و نقص باشد و در مقابل مرض وقتی است که افعال از حالت طبیعی خود خارج شده باشد و بدن عملکرد صحیح نداشته باشد .
با توجه مزاج طبیعی بدن مجموعه رفتارهای غذایی و فعالیت های بدنی مثل ورزش و خواب و بیداری و … که منجر به صحت می شود تدابیر حفظ صحت نامیده می شود و شش اصل ضروری برای زندگی سالم وجود دارد که به سته ضروری مشهور است .
سته ضروریه چیست ؟
از نظر طب سنتی سالم بودن نیز مثل بیمار بودن علت می خواهد یعنی مجموعه علتهای سلامتی باید در کنار هم باشند تا ما سالم باشیم لذا این مجموعه را شش اصل ضروری سلامتی می گویند که عبارتند از :
1 – هوا
2 – حرکت و سکون
3 – خواب و بیداری
4 – طعام و شراب
5 – استفراغ و احتتباس
6 – اعراض نفسانی
1 ) هوا :
امروزه نقش هوای سالم بیشتر از پیش آشکار است . لذا زندگی در شهرهای آلوده – در کنار کارخانه های خاص و … بیماریهای خاص خودش را دارد که بیشتر ما از آن غافل هستیم . لذا هوای تمیز سلامتی بخش و هوای آلوده بیماری بخش است .
2 ) حرکت و سکون :
حرکت برای حیات بشر ضروری است و استراحت و سکون بعد از آن نیز برای احیاء مجدد توان ضروری است . از نظر طب سنتی حرکت و سکون باید متعادل باشد هر کدام از آنها از تعادل خارج شود و کم و زیاد شود بیماری زاست .
3 ) خواب و بیداری :
تعادل خواب و بیداری در حفظ سلامتی و درمان بیماریها یک اصل است خواب نیروهای طبیعی را تقویت می کند و قوای مغز را اعاده کرده و بافت های صدمه دیده را ترمیم می کند . ولی خواب زیاد باعث افزایش رطوبت بدن و در نهایت موجب بیماری رطوبتی مثل درد مفاصل می شود و روزها خوابیدن نیز باعث افزایش بلغم و فساد چهره می شود . اما کم خوابی نیز باعث خشکی مغز و بروز مشکلات عدیده و ضعف قوای طبیعی می شود .
علت خواب وجود رطوبت معتدل در مغز است . اگر رطوبت زیاد شود خواب زیاد شده و اگر رطوبت کم شود خواب نیز کم می شود .
خواب افراد بلغمی و دموی بیشتر است و بر عکس خواب افراد سوداوی و صفراوی کمتر است .
بیداری ظاهر بدن را گرم و باطن را سرد می کند در حالیکه خواب ، ظاهر بدن را سرد و باطن را گرم می کند .
4 ) خوردنی و آشامیدنی
خوردن و آشامیدن در طب سنتی اهمیت فراوانی دارد بخصوص در مکتب شرقی ها ….. می گویند شما همانید که می خورید و در حقیقت انسان از خوردنیها و آشامیدنیها تشکیل شده است لذا نوع غذا در تکوین و تشکیل انسانها بسیار موثر است ، اگر مزاج خوراکی ها به مزاج بدن ما سازگار نباشد بیماری ایجاد می کند و در صورت بیماری اگر رعایت مزاج دارو و بیماری نشود بیماری تشدید پیدا می کند .
نخستین قدم درمان در طب سنتی اصلاح خوردنی ها و آشامیدنی ها است غذاها با مزه های مختلف مزاج مختلفی دارند که در جدول زیر آورده شده است .
کیفیت
مزه
سرد و خشک
ترش
خشک و گرم
تلخ
معتدل
شیرین
گرم و خشک
شور
گرم و خشک
تند
سرد و تر
بی مزه
5 ) استفراغ و احتباس :
استفراغ به معنی پالایش و تخلیه بدن از مواد زاید است و به عبارتی استفراغ یعنی زدودن سموم بدن که به طور روزمره در بدن ایجاد می شود اگر فردی به اندازه کافی غذا بخورد ولی دفع مدفوع ، ادرار و عرق کافی نداشته باشد دیر یا زود دچار تجمع مواد زاید در بدن شده و بیماری بروز خواهد شد هر ماده ای از بدن به هر روش خارج شود استفراغ گویند به یاد داشته باشیم استفراغ با قی متفاوت است .
احتباس
عکس استفراغ است و نگهداری مواد مفید بدن را احتباس گویند و اگر بدن نتواند احتباس مواد مفید و ضروری را خوب حفظ کند دچار تحلیل می شود و باز بیماری بروز می کند – احتباس و استفراغ متضاد هم هستند اما عمل آنها هر دو در راستای سلامتی بدن است .
انواع استفراغ
طبیعی :
1 ) دفع گازهای سمی بدن از طریق تنفس
2 ) دفع مدفوع
3 ) دفع ادرار
4 ) دفع عرق
5 ) عادت ماهیانه
6 ) عطسه و سکسکه
7 ) دفع باد معده
8 ) تجمع ترشحات در گوشه چشم و داخل مجرای گوش
9 ) شیر
10 ) منی
11 ) ترشحات واژن
استفراغ های هم داریم که طبیعت بدن برای حفظ سلامتی ممکن است ایجاد کند مثل :
1 ) اسهال
2 ) قی
3 ) خوندماغ
4 ) سرفه
5 ) زکام و آبریزش از بینی
و در تستهایی که توسط پزشک و درمانگر صورت می گیرد مثل دادن داروهایی که به افزایش استفراغ موارد زیر کمک کند .
1 ) بزاق
2 ) اسهال گوارش
3 ) قی
4 ) حقنه
5 ) خلط سینه
6 ) ادرار بدن
7 ) ادرار عرق
8 ) حجامت
9 ) فصه
6 ) اعراض نفسانی و حالات روحی و روانی
اعراض نفسانی مهمترین نقش را در حفظ سلامتی و درمان بیماری به عهده دارد ، بطوری که امروز با زندگی ماشینی حالت های روحی و روانی نا مناسب بیشترین مشکلات جسمی را ایجاد می کند چون عدم تعادل اعراض نفسانی به سرعت تمام قوا و افعال را تحت تاثیر قرار می دهد و سریع اثر می کند .
اعراض نفسانی مثل شادی – غم – خشم – لذت – ترس – شجاعت – ایمنی – خجالت – اندیشه – امید و نا امیدی و یاس و کارهای دقیق و ظریف .
اگر هر کدام از اینها متعادل و به اندازه نباشد بیماری ایجاد می کند چون که اعراض نفسانی نیز دارای مزاج خاص هستند که اگر افراط و تفریط شود بر مزاج کل بدن تاثیر سودا می گذارد .
در زیر مزاج انواع حالتهای روانی آورده شده است .
کیفیت
حالت روانی
گرم و خشک
خشم
گرم و خشک
هیجان
گرم و تر
نگرانی
سرد و تر
ترس
سرد و خشک
افسردگی
سرد و خشک
غم
تدابیر حفظ سلامتی
الف ) دستورات عمومی
1 ) صرف غذا فقط هنگام گرسنگی و با آرامش و جویدن کافی غذا
2 ) استفاده از مایعات به اندازه کافی و به دقت مناسب بطوری که خوردن مایعات وسط غذا مناسب نیست
3 ) فعالیت جسمی به اندازه کافی و پیاده روی و ورزش متعادل
4 ) استراحت و خواب به اندازه
مثلا استراحت در تابستان و هنگام گرمای زیاد در مکان سایه توصیه شده است و فعالیت در زمستان و در سرما توصیه شده است .
5 ) عدم سرکوب احساسات و عواطف و هیجانات
6 ) در صورت احساس ادرار بالافاصله خالی کردن مثانه ضروری است .
7 ) در صورت احساس دفع بلافاصله دفع مدفوع ضروری است .
8 ) عدم فعالیت جسمی در زمانی که معده پر و مثانه و رکتوم پر باشد .
ب ) دستورات مخصوص هر مزاج
الف ) تدابیر صحیح برای صفراوی مزاجها یا مزاجهای گرم و خشک
1 ) از هوای تازه و خنک استفاده نمایند .
2 ) در رژیم غذایی بیبشتر از میوه جات و سبزیجات تازه استفاده کنند .
3 ) مایعات و آب زیاد مصرف کنند تا ادرار صبحگاهی زیاد غلیظ و پر رنگ نباشد .
4 ) حداقل 6 ساعت خواب شبانه داشته باشند .
5 ) اینها بعد از ظهرها اگر بخوابند رطوبت بدنشان زیاد می شود .
6 ) دستور تنفس عمیق و تمرینات آرامش بخش انجام دهند .
7 ) ورزش ملایم در هوای خنک ، صبح زود و یا شامگاه انجام دهند .
8 ) هر 12 ساعت بینی را با کمی روغن بادام شیرین طبیعی چرب کنند .
9 ) از مکانهای گرم و خشک و فشارها و حالتهای روانی که موجب افزایش گرمی و خشکی می شود اجتناب کنند .
10 ) از مصرف غذاهای گرم و خشک کننده اجتناب کنند .
11 ) از فعالیت زیاد و شدید ورزشی خودداری کنند .
12 ) بی خوابی ، کم خوابی و عصبانیت و هیجانات روحی زیاد و پر حرفی مضر است .
13 ) مصرف غذاهای زیر مفید است :
گوشت گاو ، ماهی ، آش رشته ، اسفناج و ماست
گوشت ها و غذاها
خیار ، کدو ، چغندر ، کاهو ، اسفناج ، گشنیز ، گوجه فرنگی
سبزیجات
هندوانه ، توت فرنگی ، کیوی ، مرکبات
آجیل و میوه جات
دانه کدو تنبل ، تخم خیار ، تخم هندوانه ، تخم کدو ، تخم کاهو ، تخم کاسنی ، نشاسته
غلات و حبوبات
شیر ، ماست ، پنیر ، کشک ، دانه انگور ، جو
لبنیات
سماق ، غوره ، لیمو عمانی
چاشنی ها
ها دوغ ، لیموناد ، شربت آلبالو ، شربت عناب
نوشیدنی ها و طعم دهنده
گوشت گاو و گوساله ، خوک ، شتر مرغ ، ماهی ( همه انواع ) ، سیرابی ، پاچه ، صدف
گوشت ها و غذاها
کلم ، گل کلم ، سیب زمینی ، گوجه فرنگی ، قارچ ، نخود سبز ، لوبیا سبز ، بادمجان
سبزیجات
تمام میوه جات ترش ، لیمو ، آب لیمو ، آلو ، انار ترش ، پرتقال ، گریپ فروت ، توت فرنگی ، تمشک
میوه
ذرت ( بلال ) ، ارزن ، جو ، نخود فرنگی ، عدس
غلات و حبوبات
شیر ، ماست ، کشک
لبنیات
لو ، تمر هندی ، رب ، آب لیمو ، آب غوره ، لیمو عمانی
چاشنی ها
آب میوه ترش ، چای پررنگ ، قهوه ، شیر ترش ، یخ ، ترشی ، سرکه ، سس گوجه
آنوشیدنی ها و طعم دهنده ها
ب ) تدابیر صحیح زندگی برای افراد دارای مزاج گرم و تر و یا دموی مزاجها
1 ) در هوای سرد ، خود را گرم و در هوای گرم ، خود را سرد نگه دارند .
2 ) تقریبا از مقادیر مساوی میوه جات یا سبزیجات و گوشت استفاده شود . غذاهای دریایی عالی هستند .
3 ) پیاده روی یا دویدن صبحگاهی حدود 30 – 15 دقیقه لازم است .
4 ) 7- 6 ساعت خواب شبانه کافی است . همه افراد از زود به رختخواب رفتن و زود بیدار شدن بهره می بینند ولی افراد دموی مزاج حتی المقدور این دستور را اجرا نمایند در تابستان نیم ساعت استراحت یا چرت بعد از غذا بسیار مفید است . سعی کنند بیشتر از 8 ساعت نخوابند .
5 ) از غذا های با فیبر بالا استفاده نمایند تا اجابت مزاج طبیعی داشته باشند .
6 ) حجامت یا فصد برای این افراد عالی است و بهتر است این کار در فصل بهار یا تابستان انجام شود .
7 ) از هوا ، محیط و فعالیتها و حالات روانی که موجب افزایش گرما و رطوبت می شوند پرهیز نمایند ، بخصوص در هوای مرطوب .
8 ) فعالیت زیاد و ورزشهای سخت برای آنها مفید نیست .
9 ) نگرانی ، خشم و هیجان بیش از اندازه نداشته باشند .
10 ) مصرف مواد گرم و مرطوب را کاهش دهند .
ج ) تدابیر صحیح زندگی برای افراد دارای مزاج سرد و تر یا بلغمی مزاجها
1 ) سعی شود روزانه تنها 2 وعده غذا میل کنند زیرا توانایی دستگاه گوارش افراد سرد و تر کم است و لازم است حداقل حدود 12 – 10 ساعت فاصله بین دو وعده غذا باشد . اگر در بین وعده های غذایی احساس گرسنگی کردند مقدار کمی میوه یا سالاد میل شود . غذاها باید سرشار از پروتئین و فیبر باشد ، شامل تخم مرغ ، گوشت ، میگو . در زمستان و شبها در رابطه با مصرف غذاهای سرد احتیاط به عمل آورند .
2 ) از مصرف آب ، نیم ساعت قبل از غذا تا 2 – 1 ساعت پس از غذا خودداری شود .
3 ) ورزش و فعالیت جسمی منظم توصیه می شود .
4 ) راه رفتن به مدت 15 – 10 دقیقه20 دقیقه پس از شام مفید است .
5 ) 8 ساعت خواب مناسب است . این افراد باید سعی کنند وقت سحر از خواب برخیزند تا از تولید بلغم اضافی خودداری شود .
6 ) از خواب و استراحت بیش از اندازه و کم تحرکی که موجب افزایش سردی و تری می شوند پرهیز نمایند . پوشیدن لباس مناسب و گرمای کافی بخصوص در هوای مرطوب توصیه می شود .
7 ) خوابیدن در طی روز و همچنین یک ساعت قبل از غروب بسیار مضر است و موجب افزایش بلغم می گردد و سنگینی سر و التهاب سینوسها و کند شدن رفتارهای مغزی را موجب می شود .
8 ) مصرف غذاهای سرد و تر را بخصوص در هوای سرد کاهش دهند .
د ) تدابیر صحیح زندگی برای افراد دارای مزاج سرد و خشک یا سوداوی مزاجها
1 ) از پوست خود در هوای خشک محافظت نمایند بدین منظور پوست خود را با روغن زیتون یا روغن کنجد چرب کنند .
2 ) 15 – 10 دقیقه پیاده روی 20 دقیقه بعد شام مفید است از مایعات به اندازه کافی استفاده کنند و هر روز یا یک روز در میان ، آب هویج و آب سیب میل کنند .
3 ) حمام کردن با آب ولرم و ماساژ بدن با روغن های مناسب مفید می باشد .
4 ) هر 12 ساعت بینی خود را با روغن بادام شیرین مرطوب نمایند .
5 ) ورزش های خفسف مانند پیاده روی مناسب هستند . سفر های کوتاه بخصوص به مناطق مرطوب معتدل توصیه می شود .
6 ) دستور تنفس طبی را صبح زود و بعد از ظهر ها انجام دهند .
دستور تنفس طبی
در حالت نیمه دراز کش ، نفس کاملا عمیق بکشید و سینه های خود را از هوا پر نمایید . به مدت 5 ثانیه نفس خود را حبس نموده و سپس آرام آرام ، طی حدود ده ثانیه نفس را بیرون دهید . حدود یک ثانیه مکث نموده و سپس ده بار دستوره فوق را تکرار نمایید . 7 ) حدود ساعت 10 شب به رختخواب بروند . 8 ) حدود 7 – 6 ساعت استراحت نمایند . نیم ساعت چرت بعد از ناهار هم اشکالی ندارد . 9 ) از هوا ، محیط و فعالیتهایی که موجب افزایش سردی و خشکی می شوند خودداری کنند . 10 ) از مصرف غذاهای یخ زده ، مانده و کنسرو شده خودداری کنند . 11 ) از بیخوابی و کم خوابی خودداری کنند . 12 ) غم ، تنهایی ، تفکرات دقیق ، نگرانی بیش از اندازه موجب تشدید علائم سوداوی می شوند . 13 ) از هوای سرد و خشک پاییز اجتناب نمایند . 14 ) مصرف مواد سرد و خشک را کاهش دهند .