فلسفه طب چيني :

پايه طب چيني را چندين تئوري فلسفي مستحکم کرده است از جمله تئوري يانگ – يين .

تئوري Yang-Yin :

بر اساس اين تئوري تمام پديده هاي جهان هستي از دو قسمت متضاد و در عين حال مکمل هم تشکيل شده اند

مثل شب و روز – شرق و غرب – بالا و پايين – ماه و خورشيد – سرد و گرم و … بحث جالبي است

و بعضاً اين متضاد هاي دو گانه از همديگر بوجود مي آيند در عين حال بطور نسبي هستند

يعني يک ذره هايي از شب در روز وجود دارد و يک ذره هايي از روز در شب ،

به طوري که براي فهم موضوع طلوع آفتاب را در نظر بگيريد که به تدريج سهم تاريکي کم و کمتر شده

و سهم روشنايي بيشتر و بيشتر مي شود و در غروب آفتاب نيز برعکس .

Yang به معني روشنايي و yin به معني سايه و تاريکي است و هر فرد نيز در وجودش از اين دو نيروي متضاد بهره مند است

و اعضاي بدن به عنوان يانگ و يين تقسيم بندي شده اند و در حين تضاد ، مکمل هم نيز هستند

– مثل کبد کيسه صفرا – طحال و معده – کليه و مثانه – قلب وروده کوچک در اين تئوري تمامي

ارگانهاي تو خالي Yang و تمامي ارگانهاي توپر و پارانشيمي yin تقسيم بندي شده اند .

براي وجود و دوام سلامتي تعادل مابين Yang و yin ضروري است و براي دوام هستي

نيز بايد نيروهاي Yang و yin در عالم هستي متعادل باشند و البته يکي بدون ديگري معني ندارد

– در کنار روز است که شب معني پيدا مي کند .

مسئله مهمي که براي درک تئوري Yang و yin بايد درنظربگيريم آن است

که هر پديده اي اعم از Yang يا yin در درون خودش به Yang و yin مجدد تقسيم مي شود

مثلاً در کل جنس مذکر يانگ است اما در قسمت هاي مختلف بدن و اعضاي آن مجدد تقسيم بندي فوق را داريم

مثلاً جلوي بدن yin و پشت بدن Yang است – قسمت سر Yang است

و قسمت پاyin و … Yang و yin هميشه به هم متصل هستند

و از هم جدايي پذير نيستند وقتي Yang و yin از هم جدا شوند پديده مرگ رخ مي دهد .

افزايش يانگ افزايش يين تعادل ما بين يين و يانگ

بي کفايتي يين بي کفايتي يانگ

يين
يانگ

در نهايت اساس دانش Yang – yin شامل موارد زير مي باشد .

1 – تضاد :Yang و yin يک نوع کشمکش با هم دارند مثل گرمي و سردي – گرمي مي تواند سردي را از بين ببرد و بر عکس.

2- ارتباط داخلي: Yang و yin يک ارتباط دو طرفه دارند و قابل تفکيک نيستند بدون يين ، يانگ نداريم و بدون يانگ يين نداريم.

3- ارتباط حمايتي مصرفي داخلي: Yang و yinدر مواردي مي توانند همديگر را مصرف کنند .

دو جزء يين و يانگ در هيچ پديده اي فيکس نيستند بلکه در وضعيت هاي ادامه دار

همديگر را حمايت يا مصرف مي کنند مثل غذا که يين مي باشد توسط فعاليتهاي مختلف

وفو نکسيون بدن که Yang مي باشد مصرف مي شود و Yin کاهش و Yang افزايش مي يابد .

4- ارتباط تبديل داخلي :Yang و yinممکن است به همديگرتبديل شوند

در هيچ پديده اي Yang – yin بطور مطلق استاتيک نيستند ،

در يک چرخه ممکن است هرکدام ازآنها به ديگري تغيير کند .

پس از هرتب بالا ممکن است لرز و افت شديد تب داشته باشيم

که اين پديده تغيير شکل داخلي Yang و yin را نشان مي دهد .تب يانگ و لرز يين مي باشد.

تئوري دائو :

دائو قانون کمال است . اين قسمت فلسفه طب چيني را شامل مي شود .

هر چند درک آن به درک کلي از طب چيني کمک فراواني مي کند ولي در حيطه کاري فيلسوفان قرار دارد .
شکل Tai-Ji تاي جي سمبل يين و يانگ است – بخش سفيد آن Yang و بخش سياه آن yin است

و همچنان که ديده مي شود در ذات هر بخش دوباره يک رنگ متضاد وجود دارد

– در داخل سياهي نقطه سفيد و در داخل سفيدي نقطه سياه وجود دارد

– درعين حال هر دو مکمل و تشکيل دهنده يک دايره هستند و بدون هر کدام دايره کامل نخواهيم داشت . .

Fig1. Tai-Ji

انرژي حياتي يا چي Qi

از تضاد و قطبيت ما بين Yang و yin انرژي حياتي « چي » به گردش مي افتد و Qi انرژي حياتي است

که در همه جاي طبيعت جاري است و بصورت حرکات و دگرگوني بروز مي کند .
هر فرآيند ويروسه حياتي ، نمادي از عمل انرژي حياتي است ،

اين انرژي در اعضاي بدن جمع مي شود و در کانالها و مدارهاي بدن جاري مي شود

– رودخانه هاي باريک و کوچکي که به عنوان Jing و luo ناميده مي شوند

حاوي انرژي حياتي Qi هستند که در سرتا سر بدن در حال گردش است .
منشاء نيروي حياتي سه تاست:

1- انرژي کيهاني که توسط ريه ها از فضا گرفته مي شود
منشاء Qi از ريه هاست و بشرآغاز زندگي خاکي خود را بلافاصله بعد از تولد

با ريه ها و دم عميق و گريه به شکل بازدم عميق شروع مي کند

و هر نوزادي اگر نتواند اولين دم و بازدم خود را قوي آغاز کند ممکن است

از اين انرژي حياتي بهره کمي برده باشد و کم توان باشد .مثل نوزادان با فلج مغزي ( C.P ) .

ريه ها را چي بزرگ يا Yang Qi گويند به آن چي جمع کننده نيز گويند .

2- خوردني ها و اشاميدنيها

دومين منشاء انرژي حياتي انواع غذاها و خوردني هاست که به عنوان چي غذايي ناميده مي شود ،

بدن طي فرايند گوارش از غذاي خورده شده انرژي استخراج مي کند

3- انرژي وراثتي:
سومين انرژي است که از والدين به ارث مي رسد و در کليه ها متمرکز مي شود

و بيشترين نقش را در تکامل فرد دارد و Qi Original ناميده مس شود .

اين 3 انرژي حياتي با هم ترکيب شده و کل انرژي حياتي را که در رودخانه هاي کوچک بدن جاري است

تشکيل مي دهند و مجموعا انرژي حياتي خالص يا انرژي حياتي Jing ناميده مي شود .

بعضي از مکاتب طب چيني به انرژي چهارم نيز عقيده دارند و ان انرژي جنس مخالف است يعني دو جنس زن ومرد از هم انرژي مي گيرند

در نهايت Qi خالص به دو نوع Qi تغذيه دهنده و Qi دفاعي تشکيل مي شود .

که هر کدام وظايف خاص خود را دارند . چي تغذيه دهنده به کل بدن و سلولهاي ان غذا مي رساند

و چي دفاعي در مقابل تهاجم انواع ياتوژن ها به بدن دفاع مي کند

تئوري 5 عنصر :

چيني ها نيز مثل ايرانيان پايه و اساس و ارکان جهان هستي را وابسته به عناصر مي دانستند .

در طب سنتي ايران به 4 عنصر که ارکان اصلي تشکيل دهنده هستي اند اعتقاد وجود دارد

( آب و خاک ، آتش و هوا ) اما چيني ها به 5 عنصر به عنوان ارکان هستي اعتقاد دارند

که اين 5 عنصر چرخه اي را تشکيل مي دهند که انرژي در اين چرخه ها جاري است

و هر عنصري ، اولين عنصر ما بعد خود را تقويت مي کند و دومين عنصر ما بعد خود را تضعيف مي کند .

5 عنصر چيني ها از چوب – آتش – خاک – فلز – آب تشکيل شده است .

مثلا چوب و هيزم آتش را شعله ور مي کند ، آتش به عنوان گرمي مثل خورشيد زمين را بارور مي کند

و زمين محصول مي دهد ، خاک هر قدر بيشتر باشد فلزات در آن بيشتر است

و فلز هر کجا باشد آب در آنجا فراوان است و آب مايع رشد درخت و توليد چوب است و اين چرخه بدين شکل دوام دارد .

توالي اين چرخه را Sheng گويند . اما آب آتش را خاموش مي کند و آتش فلز را ذوب مي کند

و فلز مخرب چوب است مثل اره که درخت ها را قطع مي کند و چوب خورنده

خاک و پوشاننده سطح خاک است بطوري که ريشه هاي درختان و گياهان خاک را KO مي گويند .

هر کدام از اين عناصر پنجگانه متعلق به يک ارگان توپر و يک ارگان تو خالي است

مثلا چوب متعلق به کبد و کيسه صفرا است و آتش متعلق به قلب و روده کوچک .

هر کدام از عناصر مزه خاص و ارگان حسي خاصي دارند

و بافت هاي مختلفي را تحت اراده دارد که در جدول شماره بطور کلي آورده شده است .

در TCM فنوتيب افراد بر اساس عناصر پنجگانه به ترتيب زير طبقه بندي مي شوند :

1 ) افرادي که عنصر چوب در آنها غلبه دارد :

رنگ مايل به سبز – قد بلند – شانه هاي پهن که با صفراوي ها در طب سنتي ايران مطابقت دارد

2 ) افرادي که عنصر آتش در آنها غالب است :

رنگ سرخ – دست و پا کوچک – شانه و شکم مدور و افراد فعال هستند که با دموي ها در طب سنتي ايران مطابقت دارد

3 ) افرادي که عنصر خاک غالب است :
رنگ زرد – سر بزرگ – شکم و صورت گرد – شانه ها گوشت دار و عموما افراد آرام و با ثباتي هستند با بلغمي ها مطابقت دارد

4 ) افرادي که عنصر فلز غالب است :

رنگ سفيد – سر کوچک – شانه ها تنگ – دست و پا کوچک که با سوداوي ها در طب سنتي ايران مطابقت دارد

5 ) افرادي که عنصر آب غالب است :
رنگ مايل به سياه و تيره – سر بزرگ – شانه ها تنگ – شکم بزرگ – ستون فقرات بلند تر از طبيعي و پر تحرک هستند .

دانش ما در مورد 5 عنصر شامل موارد زير است :

1 – طبقه بندي پديده هاي مختلف در TCM

با استفاده از چرخه 5 عنصربيماري ها و اکثر فرايندهاي TCM طبقه بندي مي شود

2 – Interpromoting تقويت در مسير چرخه Sheng
هر عنصر عنصر ما بعد خود را تقويت مي کندو هر ارگان ارگان ما بعد خود را تقويت مي کند

مثلا کبد تقويت کننده قلب است و به عبارتي مي توان ضعف قلب را با تقويت کبد درمان کرد

و همچنين قلب تقويت کننده طحال.طحال تقويت کننده ريه. ريه تقويت کننده کليه.و کليه تقويت کننده کبد است.

3 – Interacting تقابل در مسير چرخه KO يا Restriction
انرژي هاي بدن مثل کفه ترازو عمل مي کنند هرگاه يکي بيشتر بشود ديگري کمتر ميشود.

و بدين شکل ارگانها همديگررا کنترل مي کنند.تا زماني که بدن متعدل است ا ين کفه ها ميزان هستند

و در حقيقت انرژي اين 5 عنصر طوري متعا دل است که ترازو هميشه ميزان است.

در صورت خروج از تعادل بيماري بروز مي کند. Interacting نيروي است که مانع خارج شدن اين نيرو ها مي شود

4 – Overacting غلبه در مسير چرخه KO که غير طبيعي است

و بيماري زاست بدين معني که اگر عنصر چوب هايبر اکتيو شود باعث سرکوب وغلبه بر طحال مي شود

انرژي طحال افت مي کند و ديگر نمي تواند تعادل انرژي را برقرار کند

و عدم تعادل منجر به بيماري مي شودلذا بعضي مواقع براي درمان بيماري طحال انرژي کبد را متعادل مي کنيم.

5 – Counteracting غلبه معکوس چرخه KO که غير طبيعي است و بيماري زاست در مثال بالا گاهي طحال هايبر اکتيو مي شود

و کبد را سرکوب مي کند که به ان غلبه معکوس گويند و براي درمان ممکن است انرزي کبد را متعادل کنيم

در مبحث طبقه بندي پديده ها موارد مختلفي مثل طبقه بندي استاندارد

– روش طبقه بندي – طبقه بندي پديده هاي طبيعي و طبقه بندي ارگانهاي بدن و بافت ها مورد بحث قرار مي گيرد .

که در اينجا طبقه بندي ارگانهاي بدن و بافت ها در جدول زير آورده شده است :

Emotion Tissue Sense organ Fu organ Zangz organ Element
Anger Tangue eye GB liver Wood
Joy Vessel Tongue Si Heart Fire

Thinking Muscle Moth St Spleen Earth
Sadness Skin Nose Li Lang Metal

Fear Bone Ear UB Kidney Water

Over – Restriction : يک پديده غير طبيعي است به اين معني که در چرخه 5 عنصر بطور طبيعي آتش ،

فلزرا کنترل مي کند و آنها در تعادل بسر مي برند اما در دو صورت اين حالت Restriction به Over – Restriction تبديل مي شود .

1 – عنصر فلز بسيار ضعيف باشد .
2 – عنصر آتش بسيار قوي باشد .
Reverse – Restriction : عکس پديده Over – Restriction مي باشد و غلبه معکوس شده است

اين بار عنصرآتش نتوانسته است فلز را کنترل کند و فلز بر آتش غلبه کرده است و اين نيز به دو صورت است .

1 – يا عنصر آتش بسيار ضعيف شده است
2 – يا عنصر فلز بسيار قوي شده است

با توجه به اين که اکثر پديده ها و بيماريها توسط تئوري 5 عنصر قابل توجيه است

و از طرفي طبقه بندي پديده ها بر اساس تئوري 5 عنصر مي باشد

لذا هر نوع بيماري مثلاً در قلب و عروق ابتدا مربوط به عنصر آتش مي باشد ،

يعني اگر عنصر آتش از تعادل خارج شود ممکن است منجربه بيماريهاي مربوط به کانال قلب بشود ،

لذا درک تداخلا ت مختلف عناصر پنجگانه براي درک باتوژنز بيماريها ضروري است – اگر بيماري قلبي داشته باشيم ،

يا ناشي از افزايش انرژي کانال قلب است يا ناشي از کاهش

که در هر صورت با Over – Restriction يا Reverse – Restriction قابل توجيه است .

کاربرد تئوري 5 عنصر در TCM چيست ؟

تئوري 5 عنصر :
1 – فونکسيونهاي فيزيولوژيکي ارگانها و ارتباطات آنها را توضيح مي دهد .
2 – ارتباطات پاتولوژيک ارگانهاي مربوطه را توضيح مي دهد .

3 – يک راهنما براي تشخيص باليني و درمان است .

فونکسيون فيزيولوژيک ارگانها :

• کبد متعلق به چوب است و فونکسيون آن تامين رشد و برقراري جريان ساده انرژي است .

• قلب متعلق به آتش است و فونکسيون آن تامين گرما و انتشار به طرف بالاست .

• طحال متعلق به خاک است و فونکسيون آن تامين منبع رشد و تکامل است .

• ريه ها متعلق به فلز است و فونکسيون آن پاک کردن بدن و نزول انرژي است و خاصيت قبض دارد .

• کليه ها متعلق به آب است و فونکسيون آن تغذيه و حفظ جريان انرژي به طرف پايين است

– جريان آب را تنظيم مي کند و جوهر زندگي را ذخيره مي کند و کبد را تغذيه مي کند .

• کبد خون را ذخيره و قلب را تامين مي کند .

• قلب حرارت توليد مي کند و طحال را براي توليد انرژي گرم مي کند ، همچون خورشيد که زمين را براي حاصل دهي گرم مي کند .

• طحال جوهر غذا را تغيير مي دهد و براي تغذيه ريه ها تبديل مي کند
• ريه ها باعث تقويت تامين آب به کليه ها مي شود با حرکت نزولي .

اگر Yang کبد افزايش پيدا کند توسط Qi نزولي ريه کنترل مي شود .
اگر احتقان در طحال بوجود بيايد توسط جريان ملا يم Qi کبد کنترل مي شود .

اگر ورم ناشي از کمبود Yang کليه داشته باشيم با فونکسيون نرمال انتقال و تغيير شکل طحال بهتر مي شود .

اگر شعله ور شدن آتش قلب را داشته باشيم با فونکسيون رطوبت زايي کليه محدود مي شود .
و اگر تشديد نزولي Qi ريه را داشته باشيم توسط گرماي قلب مهار مي شود .

درمان

در طب چيني با درک صحيح چرخه 5 عنصراسان مي شود اگر بيماري ناشي از کمبود باشد

براساس چرخه Sheng عنصر ما قبل که مادر عنصر ما بعد مي باشد تقويت مي شود

مثلاً اگر ضعفي در کبد داشته باشيم ، کليه را تقويت مي کنيم

چون کليه مثل مادر کبد را تغذيه مي کند و کبد نيز قلب را ، قلب طحال را تا چرخه کامل شود .

اگر بيماري ناشي از سند رم هاي پرکاري باشد عنصر ما بعد را که مثل فرزند مي باشد

تسکين مي دهيم مثلاً اگر کبد پرکار باشد و انرژي حبس شده باشد

و سده در آن ايجاد شود بهتر است که کا نال قلب را تسکين دهيم

البته درصورتي که کانا ل قلب انرژي کافي داشته باشد

تئوري ارگا نها در TCM

ارگانها در TCM درک متفاوتي از ارگانها در طب غرب دارد همچنان که اعضا را در طب سنتي ايران TIM

نيز درک متفاوتي ازاعضاء مورد نظر در طب غرب دارد .

مفهوم ارگان در طب چين نه فقط به ساختار آناتوميکي آن بلکه به فعاليت هاي فيزيولوژيک و تغييرات پاتولوژيک درک مي شود

و در فونکسيونهاي فيزيولوژيک ، وظايف بيشتري براي هر ارگان تعريف مي شود

و مثلاً کبد علاوه بر شرکت در فرايند گوارش غذا و تامين انرژي براي کل بدن وظيفه رشد

و نمود نرم و تر نگه داشتن تاندونها را نيز به عهده دارد – بينايي چشمها را نيز تامين مي کند و خشم عصبانيت را نيز منجر مي شود .

ارگا نهاي بدن شامل

1 – شش ارگان Zang يا تو پر : قلب – ريه – طحال – کبد – کليه – بريکارد

2 – شش ارگان Fu يا تو خالي : کيسه صفرا – معده – روده کوچک ـ مثانه – روده بزرگ – سانجيائو

3 – ارگانهاي غير عادي يا استثنائي Fu : مغز Brain – مغز استخوان – استخوان – عروق –(کيسه صفراهمچنين ارگان فرعي Fu نيز است )– رحم .

وظايف اصلي ارگانهاي Zang :

توليد و ذخيره ماده اساسي خون – Qi – جريان خون – جوهر حيات .

وظايف اصلي ارگانهاي fu ، عبارتند از دريافت و نگهداري و هضم غذا و انتقال آن و دفع مواد زايد آن .

وظايف اعضاي غير عادي شامل ذخيره جوهر مي باشد Store Essence

Etiology سبب شناسي

بيماريها در TCM نتيجه درگيري مابين Qi آنتي پاتوژن و فاکتورهاي پاتوژن مي باشد .

Qi آنتي پاتوژن را Sheng Qi گويند و اشاره دارد به فعاليت فونکسيون بدن که در مقا بل بيما ريها مقاومت مي کند

و فاکتورهاي پا توژن در TCM ، Xie Qi نام دارد و فاکتورهاي مختلف بيماري زا Xie Qi را گويند .

فاکتورهاي پاتوژن :

الف . شش فاکتور خارجي مربوط به آب و هوا Climatic که شامل موارد زير است :

1 – Wind : باد به راحتي در خلال خواب يا بعد از تعريق حمله مي کند و يک پاتوژن yang است

با مشخصات به طرف بالا و خارج يعني قسمتهاي بالاي بدن و خارج بدن را آزرده مي کند

يک فاکتور خارجي اوليه است که منجر به بيماري مي شود .

از مشخصات بيماري ناشي از باد ، تغييرات سريع و حرکت ثابت آن

و علايم مهاجر و ناگهاني مثل علايم سرماخوردگي که سريع بروز مي کند .

2 – سرما : يک پاتوژن yin مي باشد که yang Qi بدن را مصرف مي کند فونکسيون گرماي بدن مختل مي شود

و علايم سرما بروز مي کند با علايم انقباض و احتباس همراه است

و منجر به درد و کاهش حرکات اندامها مي شود .مثل بعضي از بيماران که از سرما شاکي هستند حتي در فصل گرما.

 

3 – گرماي تابستان : پاتوژن yang است . با تشديد گرما و به طرف بالاسير مي کند

– مايعات بدن و Qi بدن مصرف مي شود . مثل سردرد ناشي از افتاب زدگي

4 – رطوبت : از پاتوژن هاي yin مي باشد باعث احساس سنگيني و تيرگي مي شود

با Stagnation ( سده ) مشخص مي شود باعث انسداد Qi و تخريب yang بدن مي شود .

5 – خشکي : مايعات بدن را مصرف مي کند يک پاتوژن yang است بيشتر به فونکسيون ريه آسيب مي زند .

6 – آتش و گرما : پاتوژن yang است و اغلب مايعات بدن را از بين مي برد و باد را به طرف بالا به حرکت در مي آورد و باعث اختلالات خون مي شود .

ب – آسيبهاي داخلي توسط فاکتورهاي هيجاني

لذت Joy – عصبانيت Anger – ملانکولي Melancholy – نگراني Worry – غصه Grief – ترس و وحشت Fear

اگر فاکتورهاي هيجاني بي نهايت تند و ناگهاني و شديد و مداوم و خارج از حد نرمال باشد ممکن است منجر به اختلال فونکسيون ارگانهاي Zang-Fu شود .

علائم عمومي فاکتورهاي هيجا ني :

• منشاء فاکتورهاي هيجاني در درون بدن است .
• مستقيماً ارگان مخصوص و مربوطه داخلي را آسيب مي زند .
• فاکتورهاي هيجاني بطور واضح اثرات ارگانها را زايل و باطل مي کنند و فونکسيون آنها را ضا يع کرده و منجر به بيماري مي شود .
عصبانيت کبد را آسيب مي زند – لذت بيشتر قلب را صدمه مي زند و غصه و ملانکولي ريه ها را تخريب مي کند

و نگراني به طحال صدمه مي زند و درنهايت ترس و وحشت و ترس ناگهاني به کليه ها صدمه مي زند .

عصبانيت باعث بالا آمدن Qi و لذت باعث کند شدن حرکت Qi و غصه باعث مصرف Qi

و ترس و وحشت باعث کاهش Qi و ترس ناگهاني باعث بر هم زدن Qi و نگراني باعث توقف Qi مي شود.

ج ) رژيم غذايي نامناسب :

مصرف غذاهاي نامناسب منجر به ضعف فونکسيون ارگانهاي Zang-Fu مي شود

و مقاومت بدن را مي کاهد و در نهايت منجر به بيمار مي شود .
چربي بسيار زياد يا غذاي بسيار شيرين منجر به توليد گرماي دروني مي شود و منجر به بروز دمل و جوش مي گردد .

غذاي فاسد شده يا آلوده منجر به تخريب فونکسيون طحال و معده مي شود .

سليقه شخصي افراد در انتخاب و مصرف غذا اغلب باعث عدم تعادل yin و yang بدن مي شود .

خام خواري زياد يا مصرف غذاهاي سرد به طحال و معده آسيب مي رساند .

اگر مصرف غذاهاي تند و ادويه دار افراطي و زياد باشد

يا مصرف الکل منجر به توليد بلغم دروني مي شود و مجر به توقف انرژي Qi و خون مي شود .

د ) افراط در حرکات يا فقدان حرکات

فعاليت نامناسب بدني اعم از افراط و تفريط در حرکات بدن و ورزش منجر

به عدم تعادل Yang و yin مي شود و به بيماري منجر مي شود .

مثل :
• تشديد حرکات فيزيکي
• تشديد فشارهاي فکري و ذهني

• استرس و فشارهاي زياد انرژي حياتي بدن را مصرف مي کند

و فشارهاي طولاني مدت باعث ضعف انرژي هاي آنتي يا توژنيک مي شود .

• تشديد فعاليتهاي جنسي به Qi کليه آسيب مي رساند .

• يک زندگي ناراحت کننده يا عدم فعاليتهاي فيزيکي ممکن است گردش حون را مختل کند .

ه ) احتباس مايع و بلغم و توقف خون

• احتباس مايع و بلغم ممکن است در هر قسمت از بدن رخ بدهد .

بلغم طيف وسيعي از بيماريها را پوشش مي دهد و در هر جا که تجمع پيدا کند همان ناحيه را بيمار مي کند .

از علايم تجمع مايع و بلغم مي توان افزايش خلط دهان و خروج ما يع چسبنده ، خشونت صداي گلو ،

احساس پري در هبي گاستريک و نواحي شکم تهوع و استفراغ

سرگيجه و دوران سر ، طپش قلب و بار چسبنده زبان از ديگر علايم آن است .

• توقف خون blood stagnation

توقف خون بهعلت کند شدن گردش خون و اختلال گردش خون ناشي

از سرد شدن خون و يا توقف گردش Qi يا آسيب هاي ترومايي است و علايم عمومي آن :

درد تير کشنده و شمشيري که با فشار بدتر مي شود .
خونريزي به رنگ تيره ارغواني و با لخته

زبان تيره و ارغواني
وجود لکه هاي ارغواني در سطح بدن

وجود توده هاي ارغواني رنگ

متدهاي تشخيص در طب سوزني چيست ؟

بطور کلي تشخيص در TCM بر اساس متدهاي تشخيصي و تشخيص افتراقي سندرم ها متمرکز است .

الف – متدهاي تشخيص در طب چيني

1 – پرسيدن Asking
2 – ديدن Looking
3 – شنيدن و بوئيدن Hearing & Smelling
4 – لمس کردن Feeling

پرسيدن شامل موارد زير است :

سوالات عمومي از جمله تارخچه بيماري شخصي و خانوادگي
پروسه و روند بيماري
برسيدن نشانه ها و علايمي از تب و لرز – دست و بدن – ادارا و مدفوع

– اشتها و مزه – قفسه سينه و شکم – چشم و گوش – تشنگي و نوشيدني ها – خواب .

متد ديدن شامل موارد زير است :
• سر زنده بودن Vitality
• چهره و ظاهر
• ساختمان بدن body build
• حرکت و طرز ايستادن و حالت بدن
• زبان و پوشش آن
• سر و مو

• چشم – گوش – بيني – دهان – دندانها و لثه ها و لب و گلو و پوست

• وريدهاي انتهايي انگشت اشاره – Copilary filling
• دستگاه ژنيتال و آنوس
• ترشحات بدن مثل خلط – استفراغ – ادرار و مدفوع .

متدهاي شنيدن و بويدن
• توجه وشنيدن صداي بيمار – صحبت کردن بيمار – تنفس – سرفه – استفراغ – آه کشيدن – سکسکه و آروغ زدن .

• بوي نا مطبوع دهان – ادرار – مدفوع – خلط – ترشحات بيني – خون – قاعدگي – ترشحات واژينال وبوي اتاق بيمار .

متدهاي حسي Feeling methods
لمس نبض
• لمس محل نبض
• متد گرفتن نبض و دق کردن
• چه نوع نبضي نرمال است
• چه نوع نبضي نرمال نيست

لمس پوست
. لمس دستها و پاها
. لمس شکم و سينه
. لمس نقاط طب سوزني

ب ) متدهاي تشخيص افتراقي سندرم ها

بر اساس هشت اصل According to Eight Principles
• مثبت و منفي (yin – yang)
• اکسترنال و اينترنال ( Biaa – Li )
• گرما و سرما
• کم کاري و پر کاري

براساس اتيولوژي
6 فاکتورهاي خارجي
• باد
• سرما
• گرماي تابستان
• رطوبت
• خشکي
• آتش

5 فاکتور هيجاني
• عصبانيت
• لذت افراطي
• اضطراب
• ملانکولي
• وحشت terror

ساير علل
• رژيم غذايي نامناسب
• استرس و فشارهاي زياد و فقدان فعاليت فيزيکي
• افراط در فعاليت جنسي

بر اساس ماده بدن
• Qi يا انرژي حياتي
• خون
• مايعات بدن

بر اساس ارگانها

• کبد و کيسه صفرا
• قلب و روده کوچک
• طحال و معده
• ريه و روده بزرگ
• کليه و مثانه

بر اساس مريدن ها
• 12 مريدن عادي بدن
• 8 مريدن غير عادي بدن

بر اساس تئوري هاي ديگر
• شش مرحله Six stages
• چهار مرحله
• سه آتشخان Triple burner

شناخت ارگانهاي زانگ Zang

1 – ريه

محل قرارگيري آن در قفسه سينه است و با حلق در ارتباط است .

مريدين جفت آن روده بزرگ است از وظايف آن تسلط بر Qi و آغاز گردش انرژي حياتي Qi ، کنترل تنفس ،

و کنترل پوست و مو و حفظ سلامتي پوست و مو مي باشد در صورت اختلال در کانال انرژي ريه بيماريهاي پوستي ،

بيماريهاي آلرژيک وريه و بيماريهاي موبروز مي کند . Qi پاک از طريق آن جذب و Qi زايد از طريق آن دفع مي شود .

ريه باعث توزيع Qi دفاعي و مايعات بدن مي شود تا رطوبت و گرمي عضلات ، پوست و مو حفظ شود .
اگر Qi ريه نتواند از بدن محافظت کند تعريق خودبخود و استعداد به سرماخوردگي بيشتر مي شود .
Qi ريه هميشه نزولي و به طرف پايين بدن جاري مي شود ، برگشت Qi ريه به طرف بالا باعث بروز سرفه ،

تنگي نفس مي شود ، نقش ريه در تقويت و حفظ متابوليسم آب بستگي به عملکرد نزولي Qi دارد

و اختلال در انجام اين وظيفه باعث بروز سوزش ادرار ، اليگوري و ادم مي شود .

اختلال Qi ريه باعث اختلال بويايي و آبريزش بيني و گرفتگي آن مي شود .
2 – قلب

قلب در قفسه سينه قرار دارد و مريدين جفت آن روده کوچک است از وظايف اصلي آن کنترل خون و عروق مي باشد ،

و جايگاه روح است . زبان پنجره آن و صورت تجليگاه آن است . Q

قلب بصورت طبيعي در رگها جاري است و مايحتاج بدن را تامين مي کند چون پوست صورت نازک و عروق ريزي دارد

لذا کيفيت Qi قلب را مي توان از صورت تشخيص داد

– Qi قلب عامل روان شدن گفتار و برتري تفکر است .

چون فعاليتهاي ذهني نيازمند خون کافي است لذا بهتر بودن Qi قلب نشانگر بهتر بودن حافظه مي باشد

و بر عکس فراموشي و عدم تفکر عميق نشانگر بي کفايتي Qi قلب است .

قرمزي نوک زبان نشانگر عدم تعادل Qi قلب است – تيرگي زبان يا ارغواني شدن آن نشانگر سده

و گرفتگي مي باشد .

3 – طحال

يک ارگان yin و توپر است و ارگان جفت آن معده مي باشد لذا با مريد ين معده ارتباط دارد .

کار اصلي آن ارسال غذاي تصفيه شده وگوارش است – از دهان متجلي و در لبها ظاهر مي شود

لذا رنگ پريدگي دور لب نشانگر بي کفايتي Qi طحال است . بي کفايتي آن باعث بروز علايم بي اشتهايي

– اتساع شکم – شلي مدفوع – سستي و خواب آلودگي در طول روز – کسالت و خستگي و لاغري مي شود .

نقش طحال در انتقال آب و تقسيم آب بدن و متابوليسم آب بسيار مهم است

اشکال در کار آن باعث احتباس مايعات مي شود و به صورت ، احتقان و چاقي نمايان مي شود .

اگر Qi طحال طبيعي باشد لب ها قرمز – مرطوب و براق است و در کمبود آن لبها رنگ پريده و سفيد يا زرد است .

از طرفي در کمبود آن تورم زبان و افتادن رد دندان در زبان را خواهيم داشت . Dental print

4 – کبد

ارگان yin مي باشد که با ارگان yang کيسه صفرا جفت است و با مريدين آن ارتباط دارد .

از وظايف اصلي آن برقراري جريان انرژي Qi و ذخيره خون مي باشد .

کبد حرکت Qi را تنظيم مي کند و از اين طريق حرکت Qi در ويسرا ، مريدين و ارگانهاي بدن تنظيم مي شود .

اگر فونکسيون کبد نرمال باشد تمام فعاليتهاي Qi نرمال خواهد بود .

Qi کبد در چشم متجلي مي شود و در ناخن ها ظاهر مي شود .

کبد مسئول جريان Qi و هماهنگي فعاليت تمام ارگانهاي زانگ – فو مي باشد .

رکود Qi در کبد باعث بروز دپرسيون و اختلالات خلقي مي شود

و فعاليت مفرط Qi باعث بروز بي خوابي – سر گيجه و اختلالات خواب و تند خويي مي شود

– کبد به طور وسيعي با عمل گوارش و هضم ارتباط دارد و با سه ارگان معده

– طحال و کيسه صفرا شديداً ارتباط و هماهنگي دارد و جالب اين است که در TCM ممکن است

کبد باعث بيماري قلب يا بيماري معده و طحال شود ، حتي در مواردي باعث بروز بيماري ريوي مي شود

لذا براي درمان آنها بايد کبد تحت درمان قرار گيرد . ( بيماريهاي مشارکتي در طب سنتي ايران TIM ) .

تخمک گذاري ، قاعدگي در زنان و ترشح مني در مردان کاملا به فونکسيون کبد وابستگي دارد .

کبد محل ذخيره روح مي باشد ( اين روح نوعي از روح است که قلب آن را ذخيره مي کند .

که احتمالا همان روح طبيعي است و به چيني hun گفته مي شود 

کبد ، تغذيه کننده تاندولهاي بدن است در صورت عدم تغذيه کافي منجر

به خشکي تاندولها و صدا دادن مفصل ها خواهيم شد که مقدمه آرتروز مي باشد .
شکننده بودن ناخن ها نشانگر اختلال در Qi کبد مي باشد وتاري ديد نشا نگر اختلال در Qi کبد مي باشد .

5 – کليه

يک ارگان yin مي باشد با ارگان مثانه که yang است جفت است . از وظايف آن تغذيه استخوانها

– دريافت انرژي Qi وتوليد خون مي باشد . کنترل رشد و کيفيت موهاي سر به آن مربوط است

و ذخيره اکسير حياتي و توليد مثل و تکامل انسان از وظايف آن است .
اکسير همان انرژي و Qi کليه است که دو منشاء دارد

يک از منشاء وراثت و دوم از منشاء انرژي حاصل از غذاهاي خورده شده .
Qi کليه ها باعث بلوغ در دختران و پسران مي شود .
اگر Qi کليه افت کند باعث تحليل قدرت جنسي و توليد مثل مي شود .
ترس به کليه ربط دارد .

ماده اساسي يين و يانگ کليوي از Qi اساسي کليه ها تامين مي شود .

يين کليه زير بناي مايع مني موجود در تمام بدن است

– yang کليه زير بناي yang تمام بدن است که به گرم کردن و تقويت بدن مي پردازد .

کمبود yin کليه و افزايش yang کليه باعث بروز علايمي مثل احساس حرارت در قفسه سينه و کف دست و پا

– تب بعد از ظهر – تعريق شبانه – انزال زودرس در مردان و خواب هاي جنسي در زنان مي شود .

کمبود yang کليه منجر به علايمي مثل افسردگي – سردي اندامها و درد کمر و زانو ها و عدم تحمل سرما

– نا تواني جنسي در مردان و زنان مي شود .

از وظايف ديگر کليه تسلط بر متابوليسم آب است و از وظايف ديگر آن ياري دادن ريه در گرفتن Qi و نزول Qi مي باشد

لذا در صورت عدم کفايت کليه ها در مساعدت به ريه ها ممکن است

کوتاهي تنفس – تنگي نفس – به هنگام فعاليت داشته باشيم .

کمبود Qi کليه باعث ريزش موي سر و سفيد شدن آن و وزوز گوش و يا کري مي شود .

عملکرد تناسلي و دفع مدفوع نيز به Qi کليه وابسته است .

لذا در کمبود Qi تکرر ادرار ، شب ادراري ، کاهش توليد ادرارو ناتواني جنسي ، انزال زودرس ناباروري ممکن است داشته باشيم .

شناخت ارگانهاي FU

شش ويسراي يانگ شامل :
کيسه صفرا ، روده کوچک ، معده ، روده بزرگ ، مثانه و سانجيائو مي باشد .

فونکسيون فيزيولوژيک عمومي آنها گوارش و انتقال باقي مانده غذا است .

غذا وقتي وارد بدن شد بايستي از هفت معبر مهم عبور کند تا بتواند هضم و جذب شود که اينها شامل :

لبها ، دندانها ، اپي گلوت ، کارديا ، پيلور ، دريچه ايلئوسکال و مخرج مي باشد .

هرکدام از اين معبرها دچار اختلال باشد دريافت ، هضم ، جذب و دفع غذا دچار مشکل خواهد شد .

لذا اگر نقش فيزيولوژيک اين شش ازگان يانگ نرمال باشد انرژيQi نزولي نرمال خواهد بود .

بحث تک تک اين ارگانها از حوصله اين مقاله خارج است .

افراد علاقمند مي توانند با مراجعه به مقاله اطلاعات اضافي را دريافت کنند .

مريدين ها يا نصف النهارها

بر اساس فلسفه طب چيني در سر تاسر بدن خطوط مشخصي وجود دارد

که به واسطه ارتباط با همديگر شبکه پيچيده اي را تشکيل مي دهد

که انرژي حياتي Qi در سراسر اين سيستم که کانال نيز ناميده مي شود

جريان دارد نقاط به خصوصي در روي اين مريدين ها وجود دارد که به آنها نقاط طب سوزني مي گويند .

براي هر ارگان يانگ و يين يک جفت کانال در بدن وجود دارد

که يکي در سمت راست و ديگري در سمت چپ بدن مي باشد ،

لذا شش جفت کانال يانگ و شش جفت کانال يين در بدن وجود دارد که جمعا دوازده کانال مي شود .

هر کانال از يک نقطه به خصوصي شروع و به يک نقطه به خصوصي ختم مي شود .

کانالها طوري به همديگر متصل مي شوند که ابتداي يک کانال با انتهاي کانال ديگر منطبق است

و انرژي حياتي در اين مريدين ها که همچون رودخانه مي باشند جريان مي يابند .

يک جفت کانال انفرادي به نام هاي Ren mai و Du mai وجود دارد

که اولي از جلوي بدن و دومي از پشت بدن و از محازات خارهاي ستون فقرات عبور مي کند .

اين چهارده کانال 361 نقطه کلاسيک طب سوزني را دارا مي باشند .

که هر کدام از نقاط نقش به خصوصي را در بدن ايفا مي کنند .
بعضي از مهم ترين نقاط مريدين هاشامل موارد زير است :

1 ) shu points
2 ) Mu points
3 ) he points
4 ) Xi – cleft points
5 ) Tonify points
6 ) Sedate points
7 ) ying points
8 ) Yuan points
9 ) Jing well points
10 ) Luo points
11 ) Influential points
12 ) Confluent points

بيماريهايي که بر اساس WHO با طب سوزني قابل درمان است .

هر چند که طرفداران طب سوزني ادعا دارند که اين طب قادر است اکثر بيماريها را درمان کند

ودر چين که خاستگاه طب سوزني است اين ادعا کم و بيش به اثبات رسيده است

ولي WHO بيماريهاي را که اثر طب سوزني در ان به تحقيق به اثبات رسيده است

اعلام کرده و از هر چند سال در ان تجديد نظر ميکند.

در بعضي از کشورها بخوصوص شمال آمريکا شرکت هاي بيمه کشمکش با مشتريان خود دارند

که آيا هزينه طب سوزني را تحت پوشش قرار دهند يا نه ؟ لذا بعضي از آنها

بر اساس تائيد سازمان WHO به مشتريان خود سرويس مي دهند

– WHO بر اساس بيماريها – علايم و سبب بيماريها را تقسيم بندي کرده است

که اثر طب سوزني در آنها به اثبات رسيده است و اين ليست روزبه روز در حال گسترش است .

ليست اين بيماريها که اورده شده ايت مربوط به سال 1996 است

و به الطبع تا حال چندين بيماري به ليست فوق اضافه شده است .

1. کمر درد
2. درد گردن
3. سياتيک
4. درد ارنج (Tennis elbow )
5. آرتريت شانه
6. Sprain
7. Facial pain
8. سردرد
9. درد دندان

10. ديسفونکسيون مفصل تمپروما ند يبل

11. ارتريت روماتوئيد
12. دردهاي بعد جراحي
13. تحريک زايمان Induction of labaur
14. اصلاح نمايش بريچ جنين
15. ويار حاملگي Morning sickness
16. تهوع و استفراغ
17. CVA
18. فشار خون
19. هيپوتانسيون
20. رنال کوليک
21. لوکوپني
22. درمان عوارض جانبي راديو تراپي يا شيمي درماني
23. رينيت آلرژيک
24. تب يونجه Hay fever
25. کوليک صفراوي
26. دپرسيون
27. ديسانتري حاد با سيلي
28. ديس منوره
29. درد معده حاد
30. زخم معده
31. گاستريت حاد و مزمن
32. درد زانو
33. آکنه و لگاريس
34. ترک اعتياد الکل
35. فلج بل
36. آسم برونشيال
37. درد کانسرها
38. نوروز قلبي
39. کله سيستيت حاد مزمن

40. سندرم استرس مسابقات و امتحانات

41. آسيبهاي کرانيوسربرال
42. ديابت
43. گوش درد
44. تب هموراژيک اپي دميک
45. خون دماغ
46. درد چشم و کونژانکتويت
47. نازايي
48. اسپاسم فاسيال
49. سندرم اورترال
50. فاسئيت و فيبروميالژيا
51. اختلالات کاستروکينتيک
52. آرتريت نقرسي
53. هپاتيت B
54. زونا
55. هيپر ليپيدمي
56. Hypo – ovarianism
57. بي خوابي
58. درد زايمان
59. کمبود شير
60. ديسفونکسيون جنسي مردان
61. سندرم منير
62. نورالژي
63. نورودرمانيت
64. چاقي
65. ترک اعتياد
66. استئو آرتريت
67. درد ناشي از آندوسکپي

68. سندرم تخمدان پلي کيستيک

69. Post extubation in children
70. بي هوشي بعد ازعمل
71. سندرم پيش از قاعدگي
72. پروستاتيت
73. خارش
74. سندرم دردهاي راديکولر
75. سندرم رينود
76. عفونت راجعه دستگاه ادراري تحتاني
77. Reflex cympathetic dystrophy
78. احتباس ادراري
79. Schizophrenia
80. Sialism راديويي
81. سندرم شو گرن
82. تونسيليت
83. درد حاد کمر
84. سفتي گردن
85. سندرم Tietze
86. ترک سيگار
87. کوليت اولسروز
88. سنگهاي ادراري

89. دمانس عروقي
90. سياه سرفه
91. کلوآسما
92. Choroidopathy
93. کور رنگي color blindness
94. کري

95. هيپوفرني Hypophrenia

96. سندرم روده تحريک پذير
97. مثانه نوروژنيک در آسيب هاي نخاعي
98. بيماري قلبي ريوي

99. Small airway obstruction
100. Coma
101. CODP بيماري هاي انسدادي مزمن ريه
102. صرع کودکان
103. CHD بيماريهاي کرونري قلب
104. اسهال در کودکان
105. انسفاليت ويرال
106. پارا ليزي
107. pain in thromboamgitis obliterams
108. cholecystitis
109. Tourettes syndrome
110. Infectious diseases

111. pulmonary heart diseases
112. Pain reduction
113. muscle relaxation
114. wound healing