نقش خنده در سلامت روانی افراد

توان خنده و شوخی ازجمله علائم مهم سلامت روان است و در بیماری هایی مانند اضطراب و افسردگی معمولا این توانایی در اوائل سیر بیماری ار بین می رود. در چنین مواردی که توان خنده و خوشی از بین می رود و تدریجا علائم افسردگی و اضطراب شدت می گیرد، روشی هایی مانند ریلکسیشن ( relaxation) و یا داروی ضد افسردگی ممکن است بتواند فشار عصبی مغز را کمتر کند.

در حدود شصت سال پیش، خندیدن و شوخ طبعی (humour) از دیدگاه روانکاوی جزء روشهای دفاعی ذهن (defence mechanism) شناخته شد که در مواجهه با استرس بسرعت می تواند فعال شود و روبرو شدن با شرایط را آسانتر نماید.

به علاوه مشخص شده که انجام دادن یک رفتار می تواند مسیرهای عصبی مغز را فعال کند، مثلا خندیدن، حتی بدون احساس شادی، باعث خندیدن بیشتر، افزایش میزان پیام رسان‌های عصبی مربوط به شادی مثل دوپامین و اندورفین، و سرانجام خود احساس شادی می شود. همچنین از نظر جسمی، خنده به تنفس بهتر، کاهش فشار خون و کاهش استرس کمک می کند.

خندیدن یک راه ارتباط اجتماعی بسیار قوی است و اولین احساس مثبتی است که در انسان ظاهر می شود. در دوران رشد نوزاد، از شش هفتگی لبخند و از دو ماهگی خندیدن آغاز می شود، بسیار زودتر از بروز توان کلامی. این توانایی در ایجاد رابطه عاطفی با مادر (attachment & bonding) و کمک به بقای نوزاد نقش کلیدی دارد.

از نظر اجتماعی، خندیدن باعث شکل گیری رابطه بین افراد و احساس تفاهم می شود، درست بر عکس خشم و ترس که افراد را از هم دور می کند. چنانکه ویکتور برژه Victor) Borge) کمدین دانمارکی خنده را “کوتاه ترین فاصله بین دو نفر” تعریف می کند.

مسری بودن خنده، در حالتی که ذهن با شنیدن خنده فرد دیگری آماده خنده می شود را اکثر افراد تجربه کرده اند. این نوع سرایت احساس، به کمک مسیر های عصبی در مغز که به سیستم آینه ای (mirror neuron system) مشهور است ، انجام می شود.

این اعصاب چه هنگام انجام دادن و چه در هنگام مشاهده یک عمل، فعال می شوند و عملا ذهن مشاهده کننده تجربه ای مانند ذهن تجربه کننده پیدا می کند. مثال دیگری که ممکن است آشنا به نظر بیاید گریه کردن نوزاد با شنیدن گریه یک نوزاد دیگر است، که نتیجه فعال شدن همین سیستم است.

در سالهای اخیر تحقیقات بسیاری در حوزه روانشناسی مثبت (Positive psychology) از جمله تاثیر خنده و شادی بر سلامت روان انجام شده است. در دهه اول قرن جاری، تحقیقات بر روی علائم منفی مانند خشم، اضطراب و افسردگی نسبت به علائم مثبت، از بیست به یک به حدود ده به یک رسید. بنابراین در آینده ممکن است شواهد علمی بیشتری در دسترس قرار بگیرد.در دسامبر ۲۰۱۲ گودیناف (Goodenough) و همکاران در سیدنی استرالیا مطالعه ای مشهور به (SMILE) را منتشر کردند. این مطالعه روی ۳۹۸ سالمند مقیم ۳۵ خانه سالمندان انجام شد و نشان داد خنده درمانی علائم افسردگی و بیقراری را کاهش می دهد. برای این مطالعه، ۹ جلسه دو ساعته خنده درمانی انجام شد – بعلاوه دوازده هفته آموزش پرسنل مراقبت کننده از سالمندان.

در مطالعه دیگری در ژاپن که در ژوئیه ۲۰۱۳ منتشر شد، ساکایی (Sakai) و همکاران نشان دادند که خنده درمانی با روش (Smile-Sun method) در مدت درمان در بیمارستان می‌تواند به تقویت چشمگیر ایمنی در مبتلایان به سرطان پیشرفته که تحت جراحی و شیمی درمانی قرار می گیرند کمک کند.

آنها همچنین نشان دادند که روان درمانی می‌تواند سیستم ایمنی بیماران مبتلا به سرطان دستگاه گوارش را که تحت عمل جراحی لاپاروسکوپی و شیمی درمانی قرار می گرفتند، بهبود بخشد.

خندیدن به عنوان دارویی بی هزینه و بدون عوارض جانبی می تواند باعث ارتقاء سلامت روان شود. شاید مانند یک ضرب المثل انگلیسی که می گوید اگر روزی یک سیب بخورید به دکتر احتیاج ندارید، بتوان گفت که کمی خندیدن نیاز به روانپزشک را کمتر می کند.

بسیاری از ما برای شاد شدن، هدفی را در نظر می گیریم که شادی خود را منوط به دستیابی به آن هدف می بینیم. در حالیکه به محض رسیدن به آن هدف، به هدفی جدید فکر می‌کنیم. و همیشه شادی ، چند یا شاید چند صد قدم دورتر از ما است. در حالیکه، این خود ما هستیم که می توانیم احساسی را که مدت طولانی منتظرش می شویم، زودتر تجربه کنیم.

فواید خنده و خندیدن

سلامت جسم

این که خنده خوب به احساس خوب منجر می‌شود، کافی است تا متوجه شویم خنده برای سلامت مفید و ضروری است. چنین احساس خوبی فقط دارای بعد روانی نیست، بلکه پیامدهای جسمانی نیز دارد. خنده و شوخی از راه‌های مختلف به بهبود وضع و سلامت جسمی ما کمک می‌کند. در اینجا به برخی از این تاثیرات می‌پردازیم:

سلامت روان

تاثیر خنده بر سلامت روان، از سلامت جسم جدا نیست که برخی از آنها عبارت است از: کاهش تنش و اضطراب، جلوگیری از افکار خودآیند منفی، بهبود روابط بین فردی، بازداری از هیجان‌های منفی، افزایش خلاقیت، کمک به پذیرش برخی مسائل (مرگ، شکست شغلی، تحصیلی و…)، افزایش بازده کاری در محیط‌های شغلی، بهبود مدیریت، افزایش اعتماد به نفس، افزایش شادی و سرخوشی، افزایش هوش هیجانی و افزایش روحیه کارگروهی و جمع‌گرایی. در مجموع می‌توان گفت خنده و شوخی بیشترین تاثیر را بر خلق و خو و هیجان‌های ما دارد و در کنار آن، در برقراری روابط اجتماعی یا بهبود آنها به ما کمک می‌کند.

آرامش ماهیچه‌ها

سالانه در سراسر دنیا هزینه‌های کلانی صرف مدیریت تنش ‌شده و شیوه‌های آرام‌سازی (relaxation) آموزش داده می‌شود، اما بد نیست بدانید یک خنده عمیق و از ته دل بسیاری از ماهیچه‌ها حتی دیافراگم را درگیر می‌کند و باعث کاهش تنش ماهیچه‌ای می‌شود. در این فرآیند حتی ماهیچه‌هایی که مستقیم درگیر نیستند هم آرام می‌شوند.

کاهش هورمون‌های تنش‌زا

در شرایط تنش‌زا، دستگاه عصبی بدن تحت تاثیر تغییرات هورمونی قرار می‌گیرد و بدن را برای جنگ و گریز آماده می‌کند. در درازمدت، تکرار چنین پاسخ‌هایی به سلامت جسمی آسیب می‌رساند، در حالی‌که آنچه بتواند باعث کاهش هورمون‌های تنش‌زا شود، به سلامت جسمی کمک می‌کند.

بهبود عملکرد دستگاه ایمنی

تنش باعث تضعیف دستگاه ایمنی می‌شود و شما را مستعد ابتلا به بیماری‌ها می‌کند؛ بنابراین، خنده که کاهش تنش و در نتیجه تقویت دستگاه ایمنی را در پی دارد، بسیار مفید است.

پژوهشگران میزان عملکرد دستگاه ایمنی را در چند نفر، قبل و بعد از تماشای یک فیلم کمدی بررسی کرده‌اند. نتایج حاکی از آن بود که میزان عملکرد پس از نمایش فیلم، سطح بالاتری داشت. همچنین تحقیقات نشان داده افراد شوخ‌طبع به بیماری‌های کمتری مبتلا می‌شوند یا این‌که مدت ابتلا در آنها کوتاه‌تر است.

در این خصوص تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ایمیونوگلوبولین‌ها، بویژه ایمیونوگلوبولین نوع A و تاثیر خنده و شوخی در افزایش میزان آنها در خون انجام شده است. بعلاوه، خنده و شوخی نه تنها در افزایش میزان سلول‌های نوع B و A و آنتی‌بادی‌های طبیعی بدن نقش دارد، بلکه موجب بالارفتن سطح گاما اینترفرون‌ها می‌شود که در رشد سلول‌های نوع B و A و آنتی‌بادی‌های طبیعی بدن موثر است.

کاهش احساس درد

تحقیقات متعدد و نیز تجربه‌های فردی نشان داده خنده مدت زمان تحمل درد را افزایش می‌دهد. برای مثال، تحقیقی در این زمینه نشان داد، گوش کردن به موسیقی شاد، مدت زمانی را که آزمودنی‌ها می‌توانستند دست خود را در آب یخ نگه دارند، افزایش می‌داد.

تحقیقی دیگر می‌گوید در مبتلایان به دردهای روماتوئیدی، دیدن فیلم کمدی یا شنیدن موسیقی شاد باعث کاهش احساس درد می‌شود. این‌که خنده از طریق افزایش اندروفین‌ها به کاهش درد کمک می‌کند یا خیر هنوز کاملا اثبات نشده، اما مشخص است بخشی از این فرآیند از طریق کاهش تنش عضلانی صورت می‌گیرد.

تمرین قلب

برای کسانی که فرصت یا علاقه‌ای برای انجام تمرینات بدنی مانند ایروبیک، دویدن یا پیاده‌روی ندارند خنده جانشین مناسبی برای تمرین بویژه تمرین قلب، است. اگر پس از یک خنده عمیق، ضربان خود را اندازه بگیرید، خواهید دید 15 تا 20 بار در دقیقه افزایش داشته و این حالت به مدت 3 تا 5 دقیقه باقی می‌ماند. این مساله باعث شده برخی خنده را پیاده‌روی درونی بنامند. این روش بویژه برای افرادی که به هر دلیلی امکان تمرینات فیزیکی ندارند یا در بستر بیماری هستند جانشین مناسبی برای ورزش به شمار می‌رود.رکود خنده شکست

مسابقه بین‌المللی خنده که به بهانه روز جهانی خنده در تایلند برگزار شد، با پیروزی یک معلم تایلندی در کتاب رکوردهای جهانی گینس به ثبت رسید. در این مسابقه 136 نفر به رقابت پرداختند و سرانجام یک معلم 54 ساله تایلندی به نام «جیتارات وانگ» توانست 12 دقیقه و 26 ثانیه از ته دل بخندد و صاحب بلندترین، طولانی‌ترین و زیباترین خنده جهان شود و سه هزار دلار جایزه بگیرد.

6 نکته‌«خنده»‌دار

• صدای خنده زنان، آهنگین‌تر از مردان است.

• زنان 126 درصد بیشتر از مردان می‌خندند.

• اولین خنده انسان‌ها در رحم مادر اتفاق می‌افتد.

• کودکان گاهی تا 300 بار در روز و بزرگسالان به طور متوسط 17 بار در روز می‌خندند.

• جری لوییس، کمدین سرشناس آمریکایی در روز جهانی خنده امسال به عنوان خوش‌خنده‌ترین چهره هالیوود برگزیده شد.

• با یک دقیقه خندیدن از ته دل می‌توانید به اندازه 10 دقیقه پیاده‌روی، کالری بسوزانید.

اینکه «خنده، خنده می‌آورد» و «شادی مسری است» از یافته‌های جدید محققان است.