آداب تغذیه ای در طب سنتی

اگر فرد در حالت سیری و هضم نشدن کامل غذای قبلی اقدام به غذا خوردن کند، در درازمدّت مبتلا به بیماری­های متعدّد گوارشی، کبدی و سیستمیک خواهد شد.

همچنین باید توجّه داشت که در صورت بروز اشتهای صادق، نباید غذا خوردن را به تعویق انداخت. چرا که باعث جذب مواد فاسد به سمت معده و بروز بیماری خواهد شد.

قانون دوم: زمان دست کشیدن از غذا

قبل از این که کاملاً سیری اتّفاق بیافتد، باید دست از غذا خوردن کشید؛ چرا که غذا برای هضم شدن نیاز به فضای بیشتری دارد و اجزای آن از هم فاصله می­گیرند. حال اگر حجم معده کاملاً پر شده باشد، باعث تشویش و اختلال هضم و بروز نفخ و سوءهاضمه خواهد شد.

مجموع این دو قانون در یک روایت کوتاه بیان شده است: «کُل وأنتَ تَشتَهی وأمسِک وأنتَ تَشتَهی» (مستدرک الوسائل، ج 16، ص 221)

قانون سوم: جویدن غذا و طول مدّت غذا خوردن

لقمه­های غذایی باید کوچک برداشته شوند تا بتوان آن­ها را به­خوبی جوید. جویدن کامل غذاها باعث پیشگیری از سوءهاضمه، نفخ، یبوست و بسیاری از اختلالات دیگر خواهد شد؛ چون هضم غذا از دهان آغاز می­گردد. این کار باعث طول کشیدن بیشتر غذا خوردن شده و از پرخوری نیز پیشگیری می­کند. امّا از طرف دیگر بسیار طول دادن غذا خوردن نیز نهی شده است.

قانون چهارم: نوع غذاهای مصرفی و غذا بر حسب مزاج­های مختلف

در طبّ سنّتی ایرانی، غذاها را بر اساس فاکتورهای مختلفی تقسیم­بندی می­کنند. یکی از این تقسیم­بندی­ها، تقسیم بر اساس عملکرد آن­ها در بدن است. هر چیز خوردنی که وارد بدن می­شود و وارد فعل و انفعال با بدن می­شود، یا شبیه بدن می­شود و جایگزین بافت و مواد از دست رفته از بدن می­گردد که به آن غذای مطلق می­گویند. یا اصلاً قابلیت غذائیت برای بدن ندارد و بدن را تحت تأثیر خود قرار می­دهد و کیفیّتش را تغییر می­دهد؛ مثلاً بدن را گرمتر یا سردتر از حدّ معمول خودش می­کند که دوای مطلق نام دارد، مثل زنجبیل و کافور و سیاه­دانه و …..

بعضی موارد نیز هستند که هم حالت  غذایی و هم حالت دوایی دارند. حال اگر غذائیت غالب باشد، غذای دوایی نام می­گیرند؛ مثل کاهو، اسفناج، عدس، نخود، لوبیا و ….  و اگر دوائیت غالب باشد، دوای غذایی نام می­گیرند، مانند سیر، پیاز، تره، نعناع و …

این قانون می­گوید فردی که سالم است و سوءمزاجی ندارد، نباید بطور روزمره به غیر از غذاهای مطلق، غذایی دریافت کند. چرا که در درازمدت باعث بروز سوءمزاج (خارج شدن از حالت اعتدال مزاج و سلامتی) خواهد شد. بهترین غذاهای مطلق شامل نان گندم خوب پخته شده، گوشت­های معتدل مثل گوسفند و بز و گوساله و ماهی، شیرینی­های ملایم و طبیعی، میوه­هایی مثل انجیر و انگور است. اکثر غذاهای مطلق، طبع معتدلی دارند و برای کسانی که سالم هستند و مزاجشان خیلی از اعتدال دور نیست، مناسب است. امّا کسانی که مزاجشان از اعتدال فاصله دارد و با خوردن غذاهای گرم یا سرد اذیّت می­شوند، باید غذاهای ضد مزاج خودشان را دریافت کنند. یعنی از غذاهای دوایی و در مرحله بعد دواهای غذایی استفاده کنند. درصورت وجود بیماری، باید زیر نظر متخصّص، از دواهای مطلق استفاده کرد.

درواقع در مصرف گروه شیر و لبنیات، میوه­ها و سبزی­ها باید به مزاج و سوءمزاج­ها توجّه کرد. مثلاً اگر کسی دارای غلبه سردی است و با خوردن ماست، ترشی­ها، کاهو، خیار و گوجه دچار سستی بدن، آبریزش دهان، پرخوابی و کندی ذهن می­گردد؛ اوّلاً باید میزان مصرف این مواد را کاهش دهد (نه این که کلاً حذف کند) و ثانیاً مُصلحات مناسب آن­ها را به­کار ببرد، مثلاً ماست را با اندکی نعناع یا پونه یا زنیان میل کند و ثالثاً در هر گروه غذایی غذاهای مناسب طبع خودش را انتخاب کند، برای نمونه به جای کاهو و خیار و گوجه، از هویج رنده شده و کرفس استفاده کند. در فردی نیز که دارای غلبه گرمی است و با خوردن ادویه زیاد (که معمولاً طبع گرمی دارند، مانند دارچین، فلفل، زنجبیل و ….) و شیرینی­جات و غذاهای پرچرب، دچار خارش بدن، خشکی دهان، تشنگی زیاد و …. می­شود؛ توجّه به نکته گفته شده و انتخاب غذاهای مناسب در هر گروه غذایی ضروری است.

*تبصره: استفاده از دواهای مطلق (که هیچ خاصیت غذارسانی برای بدن ندارند، مثل زعفران، دارچین، زردچوبه، فلفل و ….) در غذاها به میزان کم مانعی ندارد و منظور از آن، خوش طعم کردن غذاها (برای میل بیشتر طبیعت و هضم درست غذا) و رفع سردی و بی­مزگی غذاهاست. در طبّ سنّتی گفته می­شود اگر غذا بو و طعم خوب نداشته باشد، طبیعت بدن رغبتی برای هضم و جذب آن نخواهد داشت! برای این مورد حجم بسیار کمی از این ادویه در غذا استفاده می­شود و البته نباید آستانه چشایی را به حجم زیاد این موارد عادت داد. (یعنی عادت کردن به مصرف غذاهای خیلی شور یا تند عوارضی به همراه دارد.)